Η Μελέτη Σκοπιμότητας είναι η ανάλυση ενός επιχειρησιακού προβλήματος ώστε να διαπιστώνεται αν αυτό μπορεί να επιλυθεί αποτελεσματικά. Οι λειτουργικές (θα έχει αποτέλεσμα;), οικονομικές (κόστος και οφέλη) και τεχνικές (μπορεί να κατασκευαστεί;) πτυχές αποτελούν μέρη της μελέτης. Τα αποτελέσματα της μελέτης καθορίζουν κατά πόσον η λύση είναι εφικτή από όλες τις παραπάνω απόψεις και, κατά συνέπεια, αν θα πρέπει να υλοποιηθεί.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η οικονομική σκοπιμότητα μίας επιλογής ή ενός Έργου συνήθως εκτιμάται μέσω της Ανάλυσης Κόστους-Οφέλους (βλ. υποκεφάλαιο 1.5.1.2), που μπορεί να πραγματοποιείται είτε στα πλαίσια της Μελέτης Σκοπιμότητας, είτε ως ανεξάρτητη μελέτη και στη συνέχεια τα αποτελέσματά της να ενσωματώνονται στη συνολική Μελέτη Σκοπιμότητας.
Η εκπόνηση Μελέτης Σκοπιμότητας είναι συνήθως μία πολύπλοκη εργασία που θα πρέπει να αναλαμβάνεται από εξειδικευμένο προσωπικό ή να ανατίθεται σε εξωτερικές εταιρείες συμβούλων με σχετική εμπειρία στην εκπόνηση τέτοιων μελετών, καθώς και με υπόβαθρο σχετικό με τα εξεταζόμενα αντικείμενα. Οι Μελέτες Σκοπιμότητας για Έργα μεγάλης κλίμακας εκπονούνται συνήθως από ομάδα ειδικών προκειμένου να καλύπτονται όλες οι πτυχές της σκοπιμότητας της εξεταζόμενης λύσης. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του Έργου κατασκευής μίας γέφυρας, είναι αναγκαίος ο διορισμός αρχιτέκτονα ή πολιτικού μηχανικού στην ομάδα Μελέτης Σκοπιμότητας (για να εξετάσει την τεχνική σκοπιμότητα της προτεινόμενης λύσης), οικονομολόγου ή χρηματοοικονομικού αναλυτή (για να εξετάσει την οικονομική σκοπιμότητα), περιβαλλοντολόγου (για να εκτιμήσει τις επιπτώσεις κάθε λύσης στο περιβάλλον), και συγκοινωνιολόγου (για να εξετάσει τη λειτουργική αποτελεσματικότητα – π.χ. προβλεπόμενο φόρτο οχημάτων, επιπτώσεις στην κυκλοφορία της κατασκευασμένης γέφυρας).
Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις μεγάλων επενδύσεων/ Έργων που προτείνονται για να λάβουν χρηματοδότηση από την ΕΕ, η Μελέτη Σκοπιμότητας αποτελεί προαπαιτούμενο για τον φάκελο της αίτησης και θα πρέπει να εκπονείται πολύ προσεκτικά και από εξειδικευμένους συμβούλους, ώστε να αιτιολογείται η αίτηση για συγχρηματοδότηση και να λαμβάνεται η σχετική έγκριση.
Η Μελέτη Σκοπιμότητας συνήθως αναλαμβάνεται ως μέρος της συνολικής διαδικασίας της Έκθεσης Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας Έργου, ώστε να τίθεται ένα συστηματικό πλαίσιο για τις εναλλακτικές λύσεις που παρουσιάζονται στην Έκθεση Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας Έργου. Για το λόγο αυτό, τα θέματα που ορίζονται τόσο στην Έκθεση Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας Έργου όσο και στη Μελέτη Σκοπιμότητας είναι αρκετά παρόμοια. Ωστόσο, η Μελέτη Σκοπιμότητας μπορεί να εκπονείται πριν από την Έκθεση Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας Έργου ώστε να ελαχιστοποιούνται οι εναλλακτικές λύσεις, με τον αποκλεισμό των λύσεων που είτε είναι ανέφικτες είτε αποδεικνύονται οι λιγότερο εφικτές. Στην περίπτωση αυτή τα αποτελέσματα της Μελέτης Σκοπιμότητας θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο έγγραφο της Έκθεσης Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας Έργου, είτε κάτω από τη σχετική επικεφαλίδα είτε ως παράρτημα (αν είναι πολύ αναλυτικά και εκτενή).
Αν και η Μελέτη Σκοπιμότητας ανατίθεται συνήθως εξωτερικά σε εξειδικευμένη εταιρεία συμβούλων, οι υπεύθυνοι σχεδιασμού του Έργου θα πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τα βασικά θέματα που περιλαμβάνονται στη Μελέτη Σκοπιμότητας ώστε να είναι σε θέση να προμηθεύσουν τα κατάλληλα δεδομένα στους εξωτερικούς συμβούλους και να ερμηνεύουν τα αποτελέσματα προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν στην παρουσίαση της Έκθεσης Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας Έργου.
Τα θέματα που συνήθως περιλαμβάνονται σε μία Μελέτη Σκοπιμότητας, μαζί με ορισμένες βασικές οδηγίες για τον τρόπο αντιμετώπισης κάθε θέματος παρουσιάζονται στη συνέχεια.
Εργαλείο 1-5: Τυπικά Περιεχόμενα Μελέτης Σκοπιμότητας κριτήριο αυτό θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για τη σύγκριση παρεμφερών Έργων
● Επιτελική Σύνοψη: Περιγράψτε συνοπτικά το πρόβλημα ή την ευκαιρία, τις απαιτήσεις του Έργου, τα αποτελέσματα της εκτίμησης σκοπιμότητας και το συνολικό τελικό αποτέλεσμα. |
Για να δοθεί ένα παράδειγμα της χρησιμοποίησης μίας Μελέτης Σκοπιμότητας στην πράξη, θα εξετάσουμε την περίπτωση που ένας Δήμος σκέπτεται να δημιουργήσει ένα πάρκο πρασίνου για τους δημότες του και θέλει να προσδιορίσει ποιος από τους δύο διαθέσιμους χώρους θα είναι καλύτερο να το φιλοξενήσει. Το παράδειγμα που ακολουθεί συνοψίζει τα βασικά περιεχόμενα της Μελέτης Σκοπιμότητας που εκπονήθηκε από μία ιδιωτική εταιρεία συμβούλων για λογαριασμό του Δήμου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το παράδειγμα είναι υπεραπλουστευμένο και δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα «στιγμιότυπο» της Μελέτης Σκοπιμότητας, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του παρόντος Οδηγού και να γίνει κατανοητό από άτομα που δεν διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις στην εκπόνηση Μελετών Σκοπιμότητας.
Παράδειγμα 1-4: Συνοπτικά περιεχόμενα Μελέτης Σκοπιμότητας για την επιλογή της καλύτερης τοποθεσίας για πάρκο πρασίνου
● Επιτελική Σύνοψη: Αντικείμενο της μελέτης είναι η εξέταση της σκοπιμότητας δημιουργίας Δημοτικού πάρκου πρασίνου σε δύο διαφορετικές τοποθεσίες, ώστε να αποφασιστεί ποια από τις δύο επιλογές είναι προτιμότερη. ● Τοποθεσία A: Ολόκληρη η έκταση είναι ιδιοκτησίας του Δήμου. Με έκταση 780 τ.μ., 800 μέτρα και 10 λεπτά με τα πόδια από το κέντρο της πόλης, η περιοχή εξυπηρετείται τακτικά από αστικά λεωφορεία με συχνότητα δρομολογίων από 5΄ ως 10΄, διάρκεια διαδρομής 4 λεπτά και τιμή εισιτηρίου €0,60. Το κύριο πρόβλημα της περιοχής είναι τα υψηλά επίπεδα θορύβου, καθώς βρίσκεται κοντά στο κέντρο της πόλης και δίπλα στον πιο πολυσύχναστο δρόμο της. ● Κατάταξη ως προς τη Σκοπιμότητα: Οι δύο βασικές κατηγορίες κριτηρίων που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση των δύο εναλλακτικών επιλογών ήταν: α) Οφέλη Υλοποίησης (όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην επιτυχία της επιλογής) και β) Απαιτήσεις Υλοποίησης (περιορισμοί και κόστος). Τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για κάθε κατηγορία ήταν: ● Τα κριτήρια για τα Οφέλη Υλοποίησης ήταν: εγγύτητα από το κέντρο της πόλης, προσβασιμότητα, δρομολόγια των δημόσιων συγκοινωνιών, θέση σε σχέση με κατοικημένες περιοχές, κόστος πρόσβασης. Καθένα από τα παραπάνω κριτήρια βαθμολογήθηκαν/ σταθμίστηκαν με βάση δύο παραμέτρους: ● Ένταση: Πίνακας A: Κατάταξη των κριτηρίων για τα Οφέλη Υλοποίησης
Πίνακας B: Κατάταξη των κριτηρίων για τις Απαιτήσεις Υλοποίησης
● Αποτέλεσμα Σκοπιμότητας: Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του μοντέλου εκτίμησης σκοπιμότητας, η Τοποθεσία Α συγκέντρωσε 77 βαθμούς στις δύο κατηγορίες κριτηρίων, ενώ η Τοποθεσία Β συγκέντρωσε 66 βαθμούς. Κατά συνέπεια, η επιλογή της δημιουργίας ενός πάρκου πρασίνου στο κέντρο της πόλης (Τοποθεσία Α) αποδεικνύεται περισσότερο εφικτή από την επιλογή της δημιουργίας του μερικά χιλιόμετρα μακριά (Τοποθεσία Β). Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους η Τοποθεσία Α υπερισχύει της Τοποθεσίας Β από άποψη σκοπιμότητας είναι ότι βρίσκεται στο κέντρο της πόλης (δηλαδή η πρόσβαση σε αυτήν είναι πιο εύκολη και γρήγορη) και δεν υπεισέρχεται η αγορά γης (δηλαδή μηδενικό κόστος για αγορά γης και απουσία νομικών περιορισμών) |
Τα συμπεράσματα της Μελέτης Σκοπιμότητας θα πρέπει να περιγράφουν σε βάθος τις διάφορες εναλλακτικές λύσεις που εξετάσθηκαν, καθώς και τις επιπτώσεις και τα δυνατά και αδύνατα σημεία της καθεμίας. Οι υπεύθυνοι σχεδιασμού του Έργου θα πρέπει να μελετούν προσεκτικά τη Μελέτη Σκοπιμότητας και να θέτουν υπό αμφισβήτηση τις υποθέσεις εργασίας στις οποίες αυτή βασίστηκε. Μην περιμένετε ότι κάποια εναλλακτική λύση θα ξεχωρίζει ολοφάνερα ως η καλύτερη. Οι Μελέτες Σκοπιμότητας δεν γίνονται αυτόματα θετικές ή αρνητικές. Καθώς συγκεντρώνετε πληροφορίες και εξετάζετε εναλλακτικές λύσεις, μπορεί να μην προκύπτει ούτε θετικό ούτε αρνητικό αποτέλεσμα. Η μελέτη θα σας βοηθήσει να εκτιμήσετε την εξισορρόπηση μεταξύ κινδύνων και ανταποδοτικών ωφελειών από την ανάληψη του Έργου. Να θυμάστε ότι σκοπός της Μελέτης Σκοπιμότητας ή του ρόλου του υπευθύνου σχεδιασμού Έργου/ συμβούλου δεν είναι να αποφασίσει εάν θα προχωρήσει ή όχι η ιδέα για ένα Έργο – αυτός είναι ο ρόλος των υπευθύνων για τη λήψη αποφάσεων.